Nederlands

Irian:

I don't believe in God, but I do believe in the kindness of God.

("Ik geloof niet in God, maar ik geloof wel in de goedheid van God.")

Mijn goede vriend Roel Jansen, die de School van de Kraanvogel runt, heeft naar aanleiding van mijn stukje over de zinssnede 君子豹變.小人革面 Jūnzǐ bàobiàn. Xiǎorén gémiàn (zie zesde lijn van hexagram 49) een artikeltje in z'n weblog geschreven over een kleine man die zijn gezicht verandert. Ik mag het plaatsen in mijn weblog, waarvoor dank.

De luipaard en de gewone man

Op de website van mijn goede vriend Harmen kwam ik een chinees gezegde tegen:

junzi bao bian, xiao ren ge mian

Letterlijk betekent dit (maar Harmen geeft er een veel uitgebreidere uitleg over, beter dan de mijne): "Een edele is een luipaard die verandert; de gewone man verandert zijn gezicht".
Leuk, zul je denken, pittoresk zelfs, zo'n uitspraak, maar wat moeten wij daar nou mee? Nou kijk, dit is een gezegde dat je veel hoort als rechtvaardiging voor het chinese selectiesysteem van een grote meester: "Jij wel, jij niet". Niks van tevoren adequaatsheidstestjes doen, helemáál niet, hoe kóm je d'r-bij: hij loopt langs een rijtje leerlingen (de selectie voor indoor students werd -wordt- doorgaans gedaan uit mensen die al als 'gewoon lid' in de school van de meester oefenen) en lijkt er vrijwel lukraak een paar uit te kiezen. Niets is minder waar en wat er werkelijk aan de hand is gaat veel dieper.

Een simpel voorbeeld van iets dergelijks in het westen kwam ik tegen tijdens een gesprek met m'n knieëndokter (een paar jaren geleden werden mijn knieklachten te erg en móest ik wel naar een arts waar bleek dat mijn meniscus zowat was doorgescheurd). Affijn, ik zat te praten met die chirurg en al pratende kwamen we -ik weet niet meer hoe- te praten over het 'eigenaardige' (d.w.z. in het westen niet geaccepteerde) selectiesysteem à la "jij wel, jij niet", dat ik voor mijn Kerngroep heb gehanteerd.

"Dat vind ik helemaal niet zo'n vreemd systeem", reageerde hij. "Sterker nog: ik kom het wel vaker tegen".
Hier ging bij mij een wenkbrauw omhoog. Huh? Een subjectief selectiesysteem in ons, ehhh, 'rationele' westen?
"Ja", vervolgde de bottendokter, "ik heb veel topsportmensen als 'klant' en daar zitten ook circuslieden bij. Contortionisten bijvoorbeeld". Ik wist niet wat dat waren, contortionisten, maar hij legde het uit: "Slangenmensen". Ah.

Hij vertelde me: "Slangenmens kun je niet worden door oefening, je moet ervoor gebóren zijn. Dat komt omdat slangenmensen veel soepeler kraakbeen hebben, en langere pezen. En als je dat basisniveau, waar je dus mee bent geboren, bijhoudt en uitbreidt dan kun je er het circus mee in. Iemand die er niet mee geboren is kan weliswaar veel trainen en zal best wel lenig worden, maar hij of zij zal zelfs dat basisniveau nooit halen, al wil -ie het nóg zo graag. Zo iemand kan dus nooit een slangenmens worden.
Nou is de opleiding van een slangenmens, ondanks diens natuurlijke aanleg, behoorlijk intensief. Een beetje net zoals jij de training in jouw school beschrijft: je ziet elkaar elke dag, en meerdere uren óp zo'n dag. Járenlang. Als iemand nu niet zo'n aanleg heeft dan besteed je dus een deel van je leven aan het opleiden van iemand tot iets wat-ie nooit zal kunnen, en dat is zonde van je tijd.
Maar het volgende wil het geval: een slangenmens -en een trainer van slangenmensen is altijd zelf óók slangenmens- 'voelt aan' of iemand met deze gift, of afwijking zo je wilt, geboren is. En dus zegt-ie 'jij wel, jij niet'". Kijk eens aan, zo werkt dat dus...

En daarmee kom ik bij het bovengenoemde spreekwoord junzi bao bian, xiao ren ge mian. "Een edele is een luipaard die verandert; de gewone man verandert zijn gezicht".

Nee, dit bedoelen ze dan weer níet...

Een luipaard is een dier dat pas op latere leeftijd, zo was het bijgeloof (want in werkelijkheid klopt het niet), zijn tekening krijgt.

Kijk mij eens een tekening hebben...

Dus 'een luipaard die verandert' is in feite niet meer of minder dan een kleine luipaard die een grote wordt, en dat is een onvermijdelijk proces: een kleine luipaard wordt nooit een groot varken, het wordt altijd een gróte luipaard. Toch? Hetzelfde gaat op voor een junzi, een 'edele': misschien geboren als snotjongen in de ghetto of als paffertje op het kasteel, maar waar-ie vandaan komt is totaal irrelevant; waar-ie naartóe gaat, dát is waar het om draait. En dat is altijd naar 'edele', een oprecht iemand met een zuiver hart. Dat kán niet anders want zo is-t-ie geboren, ook als-ie dat zelf niet in de gaten zou hebben. Tegenwoordig zeggen we "het zit in z'n genen".

De 'gewone man' echter wordt, net als die edele, op een bepaalde manier geboren en zal -eveneens net zoals die edele- óók altijd zo blijven; maar door scholing leert-ie truukjes waardoor hij zich aan de buitenkant anders kan gedragen. Let wel: 'aan de buitenkant'. Zijn hart, zijn binnenste, blijft ongewijzigd. Wij zouden zeggen: "hij doet zich anders voor dan hoe hij is". De chinezen zeggen: "Hij verandert zijn gezicht", de buitenkant. En dat wordt gezien als een minderwaardig iets: wees wie je bent en wees daar recht in, dat is de weg van de edele. Doe je je anders voor dan hoe je bent dan is dat de weg van de 'gewone man'. Zakelijk misschien uitermate succesvol, dat zou kunnen, maar verre van lovenswaardig.

Waarom kom ik op dit verhaal? Dat zal ik je vertellen. Onlangs kreeg ik een mailtje waarin iemand zijn leraar met veel respect 'grootmeester' noemde. Nou waardeer ik dat respect, dat moet gezegd, maar toch: de naam van die leraar 'ringed a bell' zogezegd. En toen bleek inderdaad dat ik die vent van vroeger kende. Hij was ooit de beste vriend van mijn Tit Khun-leraar, meneer Tan, en ging in die tijd nog door het leven onder een nederlands-indische naam. Ik zal-em hier niet noemen verder, maar voor het verhaal zal ik het verder hebben over 'Jakob'.
Die Jakob trainde niet en had in Indonesië dan weer eens hier, dan weer eens daar rondgelopen: nergens lang genoeg gebleven om te snappen waar het over ging. Maar af en toe kwam hij op bezoek als wij aan het oefenen waren en dan gingen meneer Tan en hij gezellig naast elkaar zitten keuvelen over 'vroeger, toen alles beter was' en meer van dat soort dingen.

Op een gegeven moment kwam hij een keertje langs met een chinese jongen die een videocamera, een heel bijzonder iets om te hebben in die dagen, bij zich had. Of het goed was als hij wat opnames van onze training zou maken "want dat is leuk voor je", zo zei hij tegen meneer Tan. Ik heb meneer Tan nog nooit 'nee' horen zeggen in zijn leven, maar hij gaf ons wel een knipoog. Wij wisten wat dat betekende: wat je ook laat zien, het mag géén Tit Khun zijn!
Ik was in die dagen assistent van meneer Tan voor wat betreft shi'er lu tantui, zeg maar Tantui oftewel de harde stijl, en dus stond ik op en liep de partneroefeningen van die harde stijl met iemand anders. Bij het weggaan bedankte Jakob ons hartelijk en verzekerde ons dat hij ons een kopie van de video zo spoedig mogelijk zou opsturen.

Weken later kwam hij weer, zonder video. "Die bleek niet goed te zijn", zei hij. "De opnames zijn mislukt". Onthoud dit verhaal even.

Een paar maanden later kwam Jakob weer op bezoek bij meneer Tan. Hij vertelde dat hij een maand onbetaald verlof had genomen (hij was een tramconducteur, say no more) en naar China was gegaan waar hij een crash course Tai Chi had gedaan: in één maandje tijd had hij, die dus in feite totaal ongetraind was verder, de 24-vorm Tai Chi geleerd plus pushing hands. Dat zal wel kwaliteit geweest zijn dan, hoor ik je denken. Nou totally not dus...

Anyway, meneer Tan was welwillend, het was zijn beste vriend tenslotte, en hij liet Jakob -die altijd grootsprakerig was- uitgebreid zijn verhaal doen. Op een gegeven moment trok hij meneer Tan de vloer op, voor onze ogen (dik uitroepteken want zoiets is, in krijgskunstkringen, ui-ter-ma-te onbeschoft), zei "kijk, zó werkt pushing hands", duwde meneer Tan op de borst en sprong bijna in de lucht van trots: "Ik heb je geraakt, jij met je Tit Khun!"
Ik had meneer Tan nog nooit in mijn leven kwaad gezien maar nu dacht ik echt dat Jakob alleen nog maar feet first het huis zou verlaten... en inderdaad scheelde dat niet veel. Toen Jakob vertrokken was zei meneer Tan ons: "Dit is de les die ik jullie altijd heb voorgehouden maar waar ik zelf niet naar gehandeld heb: je grootste vijand is je beste vriend. Jakob komt bij mij nooit meer over de drempel".

En nu ga ik de twee vertellingen van zojuist bij elkaar brengen: wéér een paar weken later kwam een leerling van meneer Tan met zo'n papiertje waar je de vis in verpakt en je glaswerk bij het verhuizen, hoe heet dat ook alweer: oh ja, een 'krant'. Het was een lokaal krantje uit de woonplaats van Jakob, en daarin stond een grote advertentie: "Chinese Kungfu-grootmeester opent school. Lessen in Tantui en Tai Chi". En daaronder (de chinese) naam en telefoonnummer... van Jakob. Meneer Tan was ziedend, en na de les gaf hij mij -nog steeds ontzèttend kwaad- de opdracht om mij in te schrijven voor een les van Jakob en zijn school op te rollen.

Overigens: net toen ik na die les thuiskwam ging de telefoon (dat was om een uur of één, half twee, 's-nachts). Meneer Tan. "Roel, die opdracht die ik je gaf: doe dat maar niet, laat hem maar. Hij moet het zelf maar weten". En daarmee was mijn stoerheids-project weer van de baan.

De geschiedenis is hiermee niet klaar, ik zou Jakob nóg een keer tegenkomen. Tijdens mijn studie Sinologie in Leiden begon ik mijn onderzoek naar de herkomst van Tit Khun en een docent adviseerde mij, eens mee te gaan naar zijn Qigong-leraar: die was 'een echte grootmeester en wist heel veel'. Naar bleek was dit sifu Fei, die vanaf dat moment mijn Tai Chi-leraar voor de aankomende tien jaar werd. Na een paar maanden bij hem geoefend te hebben vetrouwde hij me blijkbaar voldoende en tijdens een semi-privéles zei hij: "Jij had toch een vraag over die ene stijl van je? Laat maar eens zien, dan zal ik kijken of ik er iets aan herken".
Nou was het een semi-privéles: ik was voor sifu Fei een soort van stand-in geworden voor privéleerlingen die partneroefeningen kwamen leren. Zij betaalden, ik hielp mijn leraar, en zo werden we allemaal wat wijzer. In dit geval was de situatie opmerkelijk: de privéleerling die ik moest helpen was niemand minder dan... Jakob!
Al die weken dat ik met Jakob oefende zei ik niks en ik zag dat hij me niet herkende, tot en met dit moment. Jakob ging naast sifu Fei zitten en dat was voor mij voldoende: ik móest nu wel mijn Tit Khun laten zien want anders zou ik sifu Fei beledigen, maar Jakob zat erbij dus ik wílde niet. Zodoende liet ik de slechtste Tit Khun-uitvoering zien die ik kon verzinnen en opbrengen, alles slordig, zwaaierig en weet-ik-veel wat niet meer voor schaamtevols ik toen gedaan heb. (Sifu Fei zou later zeggen: "Misschien was je leraar goed, dat weet ik niet, maar jij was toen heel slecht". Dus Tit Khun 'verbergen' was in ieder geval gelukt...)

Ondertussen zat Jakob commentaar te geven aan sifu Fei over dat hij deze stijl nog vanuit Indonesië kende maar ja, "dat was indonesisch hè, je kon het geen echte chinese krijgskunst meer noemen", hij ratelde maar door. Pardon? Maar hij zei dit allemaal in het chinees, hij had niet in de gaten wie ik was en al helemáál niet dat ik chinees sprak. Zo was Jakob.
Jakob heeft vervolgens nog ongeveer een jaartje 'een vorm gekocht' zoals sifu Fei dat noemde, "maar hij is dom: hij komt de stappen leren maar daarna gaat-ie weg zodat ik hem niet kan verbeteren. Nou is-ie 'een ei zonder binnenkant'". Aldus sifu Fei.

Sjonge, dat was een lang verhaal, en dat allemaal naar aanleiding van een spreekwoord en een mailtje: want toen ik die mail kreeg waarin die leerling zo trots over zijn leraar, 'grootmeester Jakob', sprak kon ik niet anders dan over Jakob denken:

Junzi bao bian,
Xiao ren ge mian.

Hier was een mooi voorbeeld van een xiao ren... ik ben, tijdens dit schrijven, al helemaal weer opnieuw boos geworden en sta echt op het punt om te zeggen: als ik die 'grootmeeser Jakob' tegenkom dan voer ik alsnog mijn opdracht uit, dan rol ik zijn school op. Maar goed, ik zal het niet doen, mijn leraar heeft die opdracht herroepen en het is niet aan mij om daaroverheen te gaan. De Hemel beslist. Junzi bao bian.

Roel Jansen.

Op uitnodiging van Roel Jansen heb ik enige tijd terug twee avonden verzorgd voor zijn kerngroep. Roel vond dat het tijd werd dat zijn Tai Chi-studenten wat meer te weten kwamen over de Yijing, zijn geschiedenis, gebruik en andere eigenaardigheden. Dit soort hap-snap ad-hoc avonden vind ik het leukste om te doen: er is veel ruimte voor dialoog, en vooral bij de School van de Kraanvogel vind je een kritisch gehoor.

De eerste avond verschafte inleidende info. De tweede avond was meer praktisch omdat ik de studenten de opdracht had gegeven zelf de Yijing te gebruiken. Een van de deelnemers van de eerste avond was John Tak. Hij maakte een lezenswaardige impressie hiervan en plaatste deze d.d. 26 januari op zijn weblog:

If it's itching, scratch it!

't Is wel niet helemaal chronologisch, maar afgelopen maandag hebben we het reguliere tai chi onderricht even gelaten voor wat het is. In plaats daarvan is expert Harmen Mesker binnengehaald voor een workshop over de I-Tjing (sessie 1 in een serie van 2), het zgn. boek der veranderingen. Wat dat precies is/kan zijn, legt hij uit op www.itcn.nl.

Belangrijke begrippen zijn meegaan in de 'dynamiek van het leven', 'praktische toepassing van yin en yang' en de 'vrijheid om eigen keuzes en verantwoordelijkheid te nemen'. Zelf wil Harmen helemaal niet aan het idee dat de I-Tjing een orakelboek is en kan dat ook behoorlijk kracht bijzetten (maar: zeker niet gespeend van enige humor en zelfrelativering), ik mag dat wel...

Vanuit de School van de Kraanvogel kregen we natuurlijk bepaalde opdrachten mee, omdat het gedachtengoed van de I-Tjing dicht tegen die van tai chi aanligt. Hoogstens is misschien de context wat anders: tai chi biedt handvatten om vloeiend, zonder blauwe ogen door een fysieke strijd te komen, de I-Tjing gaat meer over het leven en situaties daarin. En hey, het leven betekent op zich ook strijd. Een hele leuke en interessante, maar desalniettemin...

Dus daar gingen we: yin/yang, mentaal 'open' zijn, bewegende en vloeiende lijnen, elementen, veel beeldspraak, hexagrammen en vrij associëren daarmee. Ha, nou is vrijwel het hele Kraanvogel-kerngroepje zowat HBO- en universitair geschoold, bevat 3 sinelogen en zweeft niet in dit soort kreten, maar staat ze ook nog eens vrijwel iedere dag in praktijk te knallen in het oefenhok. Dat om maar aan te geven dat iedereen redelijk open minded is, maar ook niet echt schroomt om kritische vragen te stellen en zijn eigen beeld te vormen.

Je kan dus volgens mij niet zomaar ieder I-Tjing-dametje van de paranormaalbeurs bij ons neerzetten (alleen typetje blond, dan zijn we muisstil ), maar Harmen deed het erg goed. Niet bang om uitgesproken te zijn en geen vraag (er komen er vast nog meer) bleef onbeantwoord.

Wel, na ruim drie uur droop iedereen afgeknoedeld af naar huis met een opdracht: ga maar wat vragen aan jezelf stellen, werp 6 keer 3 muntjes voor een hexagram en kijk wat het je vertelt en of je er iets mee kunt.

Wel, uh, ik ga natuurlijk echt niet zomaar pitchen. Verder onderzoek leert dat er in het gevonden hexagram, een oordeel en beeld zit, maar ook een ander kernhexagram, progressie, Hemelse viertallen en afgeleide hexagrammen. Holy shit, geen wonder dat er mensen zijn die er een levenslange studie van maken. Okay, weten we een beetje waar het heengaat.

Maar punt is: 6 x 3 muntjes gooien is nogal een situatie die het dichtst bij random of willekeurig in de buurt komt als je je maar kunt voorstellen. Ik denk dat alleen de decimalen van pi nog een graadje erger zijn. Hoe bestaat het in vredesnaam dat willekeurig bijeengeraapte yin- en yanglijntjes toevallig van toepassing kunnen zijn of het antwoord bevatten op één concrete vraag? Hm, I don't know, can't tell...

In ieder geval, dit was mijn resultaat:

Donderrrrrs...

Het kernhexagram, degene waar ik mee zou moeten werken:

Tjièn? Eh, tsja...

Zo, het zal je maar gezegd worden, hè? Onnodig te zeggen, vooralsnog levert het alleen nog maar meer vragen op dan dat het antwoorden geeft. Ongetwijfeld komen we daar over een dikke week over te spreken. Wat zeg je? Welke vraag ik gesteld heb? Zeg ik lekker niet, volgende week maandag moet ik toch ook nog wat te melden hebben? Bovendien: het boek der veranderingen ligt hiermee nu letterlijk open en daarmee is deze jongen nu letterlijk een open boek. I care not, maar vind het wel even mooi zo.

De experts zeggen nu waarschijnlijk al direct 'oh, ben jij er zo één', haha. Als ze nog geen dwangbuisje laten aanrukken...

Dank aan John dat ik dit stuk op mijn weblog mag plaatsen. Jammer genoeg was hij er de tweede avond niet bij, want dan had hij gezien dat zijn antwoord van de Yijing opvallend veel overeenkomsten vertoonde met de antwoorden die een paar andere deelnemers hadden gekregen, en dat had hem wellicht nog wat verhelderende inzichten verschaft. Hierover vertelt David, een andere deelnemer, op het weblog van Roel:

Spontaniteit met muntjes

Dat de studie van Tai Chi binnen de School van de Kraanvogel serieus wordt genomen, is wel bekend. Naast de vele uren die leerlingen van de school steken in praktische training, kreeg de Kerngroep ook de kans om flink wat op te steken van het geheimzinnige boek Yijing. We hadden namelijk geluk dat Harmen Mesker, op uitnodiging van Roel, bereid was om twee sessies met ons door te brengen. Afgelopen maandag hadden we onze afsluitende sessie.

Wat is de Yijing? Ik zou zeggen, bezoek de Yijing-site van Harmen en hij opent daar voor je de wondere wereld van de Yijing.

Vertaald betekent Yijing 'het Boek der Veranderingen'. De Yijing bestaat uit een basistekst en een toelichting die van verschillende auteurs komt.
Het werd al snel duidelijk dat zoals bij vele vertalingen verschillende interpretaties van de originele tekst bestaan waarover ook weer eens geen overeenstemming bestaat welke tekst de originele is. Voor de meeste mensen is de Yijing een orakelboek dat je op weg helpt bij het maken van keuzes in het leven. Dit kan aan de hand van het interpreteren van de hexagrammen die elk weer uit 2 trigrammen bestaan. Elk trigram (bagua) bestaat weer uit drie streepjes.

Tja, hier kon ik voor de workshop zelf ook niet veel mee....

En toch is de Yijing niet zo vaag als ik gedacht had. De belangrijkste uitgangspunten zijn duidelijk. De hexagrammen staan vast en de globale betekenis van de yin- en yang-lijnen in de plaatjes zijn ook bekend. De 64 hexagrammen geven eigenlijk alle situaties in het leven weer. Alles wat we dan nog nodig hebben is een berg eten, drank, drie muntjes, concrete vragen en natuurlijk een geduldige Yijing-expert.

Onze 'geduldige expert'...

Ik heb dus ook met muntjes gegooid, maar moest wel eerst een vraag verzinnen. Dit bleek voor de meesten de lastigste opdracht, maar uiteindelijk kwam ik met een vraag over mijn huidige baan. Tja, ik moest toch wat. Thuis heb ik 6 keer de 3 muntjes gegooid, Kop is 3 en munt is 2. Bij elkaar geteld kreeg je een even (yang-lijn, dus onafgebroken streep) of oneven getal (yin-lijn: afgebroken streep). De zes streepjes vormen een hexagram en je hebt een antwoord op je vraag, mits je de betekenis goed hebt. Zoals gezegd was ik verbaasd dat het antwoord heel concreet (met wat kleine misten en maren) was, en ik het mooie is dat er nooit een fout antwoord is. Wel moet je de belangrijkste betekenis van de trigrammen weten, maar dat staat allemaal op boeken, websites en in het hoofd van de Harmen. Opvallend was dat de meesten van ons het trigram Donder gooiden, wat geassocieerd wordt met onmiddellijke actie. Niet raar natuurlijk voor een actieve school als de onze.

En wat nu? Zonder de nuchtere uitleg van Harmen was het natuurlijk erg lastig geweest om de hexagrammen te interpreteren, maar mijn grootste les was om alles, ook deze wijze om met keuzes om te gaan, spontaan en naar je eigen gevoel en situatie te benaderen, wat natuurlijk een belangrijke les is van Tai Chi van de school. Dit werd ook flink benadrukt door Harmen. Dus ook bij de uitleg en interpretatie van de hexagrammen. Harmen benadrukte voortdurend dat het belangrijk was om spontaan, zonder te veel na te denken, te luisteren naar welke persoonlijke associaties bij jezelf werd opgeroepen. Er zijn wel voorgeschreven regeltjes en verklaringen, maar die kunnen zonder moeite overruled worden als je spontane associaties hebt met de hexagrammen. Niets moet, (bijna) alles kan en mag. En toch rolt er dan een tastbaar antwoord uit op de vraag, waar je iets mee kan. Vloeiend en moeiteloos laveerde Harmen door alle rationale vragen die rationale antwoorden vereisten. In mijn geval vergde mijn situatie onmiddelijke actie en daarna zou ik in wat rustigere vaarwater belanden. De Yijing vertelt je echter niet wat je iets precies moet doen, maar adviseert je wel hoe je een keuze kan benaderen. Zoals Harmen ook aangeeft: je hebt geen vat op wat er in je leven gebeurt, maar wel op hoe je ermee omgaat.

En de link met Tai Chi? Persoonlijk kan ik na de crash course Yijing, de benadering van de Yijing vergelijken met pushing hands. Het heeft geen zin om vantevoren te gaan bedenken welke handeling of beweging je precies wilt gaat doen, want dan schakel je automatisch je gevoel uit en ben je niet in staat om te luisteren naar je eigen gevoel (ten opzichte van de ander) . Het gaat al stukken makkelijker als je je bewuste aandacht uitschakelt en je zo instelt dat je ongeacht de (bewegings)situatie vertrouwen houdt in je eigen gevoel. Als je de Yijing raadpleegt met de intentie iets te willen of juist niet, dan werkt het volgens mij niet, want dan beïnvloedt dit teveel je interpretatie en vooral hoe je vervolgens met de aanwijzingen omgaat.

Als sinoloog was ik natuurlijk ontzettend geïnteresseerd in de hele (historische) achtergrond van de Yijing en de uitgebreide studie van Harmen naar de betekenis en vertaling van dit bijzondere boekwerk. Het is maar een tipje van de ijsberg, maar het tipje heeft mij weer eens bewust gemaakt van het feit dat er niet een weg is naar een antwoord, en dat jouw weg zeker niet altijd geldt voor anderen. Ik vond het erg boeiend, dus bedankt Harmen en Roel voor ervaring. Als blijk van waardering hebben we Harmen weggestuurd met een plak samengeperste Chinese thee. De volgende keer probeer ik er een te vinden met een bagua-tekening.

Ook dank aan David voor zijn toestemming voor overname van dit stuk. Zelf vond ik het twee zeer leuke avonden en als ze me weer vroegen zou ik het zo weer doen. De studenten van Roel zijn een kritisch volkje, ze slikken niet alles, willen graag het naadje van de kous weten en vragen dóór. Zo zie ik het graag, het houdt je scherp.

Het was inderdaad opvallend, zoals David opmerkte, dat het trigram Donder in veel Yijing-antwoorden terug te vinden was. Statistisch gezien bijna onmogelijk, Yijingistisch gezien niet zo verwonderlijk. De Donder en zijn associaties van spontane actie, niet-nadenken-maar-doen, impulsief (maar niet ongecontroleerd) handelen, dit alles past goed bij Tai Chi als krijgskunst.

Was na twee avonden voor iedereen de Yijing en zijn antwoorden zo klaar als een klontje? Neuh. Maar wat het boek voor je kan betekenen, en hoe je het kan gebruiken, dat was voor iedereen wel duidelijk, zo heb ik begrepen. En dat goede inzichten niet altijd direct komen maar soms even op zich laten wachten laat het weblog van John zien, die in zijn entry d.d. 25 februari vermeldt wat het werken met de Yijing hem heeft geleerd:

De boodschap? Je stelt uiteindelijk geen wezenlijke vragen over jezelf aan boeken, kaarten, munten of glazen bollen. Je stelt ze aan jezelf, niks of niemand anders. Doe niks met het antwoord (wat uiteindelijk uit je eigen ik komt) en alle verantwoordelijkheid voor de resultaten (niks, dus) ligt helemaal bij jezelf. Iedere situatie vereist een houding en een verandering treedt slechts op omdat men yang wenst te reageren op een situatie die yin is. Is-ie yang? Wel, dan ga je toch even meer yin wezen..?

Inderdaad, John. Ik hoor mijzelf de laatste tijd vaak zeggen "niet moeilijk doen!". Keep it simple. Teveel is minder dan genoeg. Dank aan de School van de Kraanvogel voor twee leerzame avonden.

De I Tjing wordt in China al eeuwen lang doorgegeven van generatie op generatie, en dit zou zeker niet het geval zijn als het orakel op flauwekul gebaseerd zou zijn. De algehele omschrijving en uitleg is te vinden in "Het boek der veranderingen", en is zo ontzettend ingewikkeld en uitgebreid dat ik hier nu niet verder op in kan gaan...

.....lees ik op http://www.tarotconsult.com/pages/Itjingconsult.htm. Met dit soort ongefundeerde uitspraken zal de Yijing nooit een breed publiek aanspreken. Er is niets 'ontzettend ingewikkelds' aan de Yijing, het is maar wat je er van maakt en hoe je er mee omgaat. En zelden wordt de Yijing meer van generatie op generatie doorgegeven, dat is nu eerder uitzondering dan regel. Zo dat al het geval zou zijn, dan is de Yijing maar een klein onderdeel in het hele arsenaal aan hulpmiddelen (Feng Shui, alle mogelijke vormen van Chinese astrologie) die een volgende generatie overgeleverd krijgt.

Yin en Yang, Het vrouwelijke en het mannelijke, goed en kwaad.....

Goed en kwaad zijn subjectieve begrippen die niets te maken hebben met yin en yang. Er is niets goeds of slechts aan yin of aan yang, het is zoals het is, en door het te betitelen als goed en/of kwaad geef je er een waarde-oordeel aan die je een aardige blikvernauwing geeft: 'oh, dat is slecht dus daar moeten we van af, of dat moeten we maar negeren'. Want wat slecht is, dat mag niet bestaan, zo leren we. Maar yin en yang staan boven 'goed' en 'slecht'. Wat is goed, wat is slecht - hoe kunnen we daar nu yin en yang in betrekken? De maakster van de site moet dit maar eens lezen.

Wilt u een I Tjing-consult aanvragen dan is dit mogelijk. Zend u mij een foto (per post of via e-mailbijlage).

Een foto? Waar is dat voor nodig? Me dunkt dat ze ook andere 'kwaliteiten' aanroept bij haar Yijing-consult. De vraag is dus wat je krijgt: een Yijing-consult of een mix van van alles en nogwat?

En van copyright heeft de maakster ook nog nooit gehoord. Zomaar mijn plaatje van het trigram Vuur gebruiken. Foei.

Irian: "Harmen, hoe heet de baas van de wereld?"

Harmen: "Huh? De wereld heeft geen baas."

Irian: "Nee, ik bedoel de baas van óns! Wie is onze baas?"

Harmen: "Onze baas? Je bedoelt van Nederland?"

Irian: "Ja, van Nederland. Die plank."

Harmen: "Die plank? Ik weet níet waar je het over hebt."

Irian: "De baas van Nederland! Die plank!"

Harmen: "....."

*plink* (muntje valt)

Harmen: "Ooooh, je bedoelt Balkenende!"

Irian: "Ja. Die plank."

9 April is Anton Heyboer overleden. Wat dat met de Yijing te maken heeft? Welnu, Anton kende de waarde van de Yi. Er is een periode geweest dat Lotti elke dag bij hem langs ging met een hexagram, zij vertelde hem dan wat over het Chinese schriftteken van de naam, en hij brandde dan los met zijn inzichten. Vaak onbegrijpelijk, maar ook mooi en inspirerend. Zoals bij hexagram 8:

De meester zegt: Met het orakel is men alleen. Het zegt de onuitlegbare eenheid van waaruit yin en yang nog ontspruiten moeten. Het orakel spreekt over de vibraties der ziel - het ís de vibraties der ziel.
In het ogenschijnlijke begrijpen tussen mensen begint het twee-zijn of meer-zijn want ieder mens heeft andere vibraties der hersenen. Menselijk of rationeel is geen eenheid mogelijk.
Het alleen zijn in de eenheid vóór yang en yin is de grote rust in het bestaan. Wie een wijde ziel heeft kan Tai-Ji aanvoelen, of misschien zelfs Wu-Ji. Maar dan is er geen enkele scheiding meer met het gehele universum. Het is de oorsprong van alle eenheid.
Elke aansluiting tot een ander mens berust op totaal alleen zijn. Als men niet reikt tot de eenheid van het alleen zijn, is verbinding met een ander niet mogelijk.

De I Ching opent de weg naar de ziel, naar de innerlijke eenheid, naar de eenheid met het universum. En tevens wijst hij de weg terug naar de mensenwereld.

In zijn kern was Anton je reinste Zen - en dat is maar weinig mensen gegeven. De rest van zijn teksten vind je hier.

Tijdens de Yijing-leergang die op dit moment bezig is kwamen de regels ter sprake die je in veel boeken tegenkomt als het gaat om het lezen van de bewegende lijnen: in plaats van alle bewegende lijnen hoef je er dan maar één te lezen, en welke dat is, dat hangt af van het aantal bewegende lijnen. Ik merkte op dat deze regels afkomstig zijn van Zhu Xi 朱熹 (1130-1200), en dat ze bedoeld zijn om het werken met veel bewegende lijnen te versimpelen. Maar het ligt iets genuanceerder dan dat.

Er zijn de laatste paar weken niet veel aanvullingen in mijn dagboek. Niet dat er niks gebeurt, maar we zitten met onze website tegen een 'servermigratie' aan te hikken en dat idee wil nog wel eens wat remmend werken op de productie. Voor je 't weet heb je van alles toegevoegd en ben je het later weer kwijt doordat er bij het overzetten iets fout gaat. Desalniettemin: toch maar even een mijmering.

Kong Yingda (574-648 ), de vermaarde Yijingkenner uit de Tang-dynastie en samensteller van de keizerlijke Zhouyi Zhengyi 周易正義 -editie wordt regelmatig gekwoot, zeggende dat het karakter yi 易 drie betekenissen heeft: verandering, constant, en makkelijk. De eerste en de laatste betekenissen kloppen wel, maar yi wordt en werd nooit gebruikt in de betekenis 'constant'. Ik zit nog op mijn exemplaar te wachten van de Zhouyi Zhengyi, dus wat ik nu schrijf is speculatie en wellicht voorbarig, maar ik vermoed dat Kong Yingda het niet zozeer had over het karakter yi, maar over de Yijing zelf; met andere woorden: zijn statement was uitsluitend filosofisch bedoeld. Toch nemen veel boeken over dat het karakter yi ook 'constant' betekent, wat simpelweg niet waar is.

Waarom zou de Yijing dan over 'verandering' én 'constant' gaan? Yijing wordt toch altijd vertaald als 'Boek der Veranderingen'? Ja, en 'verandering' is ook een goede vertaling van yi, maar filosofisch gezien had het boek ook 'het Boek van de Constante' kunnen heten. Want het constante, dát is wat aan de basis ligt van die verandering.

Er is een meer. Het meer is vlak en rimpelloos. Ik kijk erin en zie mezelf. Ik zie niets nieuws.

Dan valt er een steen in het water: het water golft, rimpelt en beweegt. Ik zie iets in het water, maar niet meer mezelf. En wat ik zie verandert steeds.

De steen valt in het water, maar is daarmee het water veranderd? Nee, natuurlijk niet, dat blijft water, constant.

De Yijing is als de steen in het water. Het laat veranderingen zien, maar ónder die veranderingen zit iets wat níet verandert, en dáár draait 't om. Maar zonder die verandering zien we het niet, we kijken ernaar en zien alleen wat we al kennen. Het is de verandering die de ogen opent, maar blijf niet hangen in het kijken naar die verandering. "It is like a finger pointing to the moon....." Wát er verandert is belangrijker en constanter dan de verandering zelf.

Maar, zul je misschien zeggen, de steen zorgt voor de beweging in het water. De Yi zorgt toch niet voor de verandering? Nee, maar dat doet de steen ook niet. Het enige wat de steen doet is de verandering naar boven halen die al in het water besloten zat. Er is geen oorzaak en dus ook geen gevolg. Lineair denken past niet bij de Yi. De Yi laat zien wat er altijd al was, haalt het naar de oppervlakte. En net zo als de rimpels feitelijk niet ter zake doen, zo doet de Yi dat ook niet. Zoals R.G.H. Siu zo mooi zegt op de achterkant van zijn Portable Dragon:

Pick up the book, feel it, then throw it away.

Ik heb 'De Mondhoeken' of 'De Voeding' altijd een rare vertaling gevonden van yí 頤 (hexagram 27). Ik denk dat elke vertaler er wel mee in z'n maag heeft gezeten. Het Oordeel maakt het er ook niet makkelijker op:

頤.貞吉.觀頤.自求口實.

Wilhelm vertaalt dit met "De Mondhoeken. Standvastigheid brengt heil. Zie naar het voedsel en de dingen waarmee iemand zelf tracht zijn mond te vullen." De vertalingen van Han Boering e.a. komen hier mee overeen. Ik heb het altijd maar een vreemde zin gevonden.

Het probleem met 頤 is dat we voor de betekenis van het karakter grotendeels afhankelijk zijn van latere toelichtingen. Het karakter komt namelijk niet voor in boeken die dezelfde leeftijd hebben als de Yi, en in latere boeken wordt 頤 altijd gebruikt met de Yi en die toelichtingen in het achterhoofd. Die toelichtingen zeggen dat 頤 'kin, onderste kaak' of 'voeding' betekent, dus dat nemen we dan maar over. Maar er valt meer over te zeggen dan dat.

In bronsinscripties vinden we 頤 terug in zijn oude vorm 𦣞 (NB in Internet Explorer wordt dit karakter een vierkantje; Firefox laat 'm bij mij wel zien. Nóg een goeie reden om over te stappen). Karlgren zegt hier over (GSR 960a): "part of a name: Hei Yi 黑頤, 'Black chin' ". Beide karakters worden in bronsinscripties voornamelijk gebruikt als naam (金文大字典 2668 & 4811). 黑 lijkt in zijn oude vorm op een man met een masker; een latere versie daarvan voegt er vlammetjes aan toe. Het zou een sjamaan kunnen zijn die zich bezighoudt met waarzeggen d.m.v. orakelbotten. Hierbij werd een gloeiende staaf verhit en tegen een (geprepareerd) bot gehouden waardoor er barsten in kwamen die een zekere (maar tegenwoordig niet meer bekende) betekenis hadden (de gebruikte afbeeldingen zijn van de Chinese Etymology site).

Richard Kunst zegt in zijn aantekeningen over 頤: "Given the content of a number of lines of H27 it is tempting to see in 頤 a lost meaning, or a loaned meaning of 'scapula' or just 'bone', a bone used in divination. (...) 𦣞 is possibly a picture of shoulder blades. Shoulder bones, cracked open, were sometimes used in bone divination." Apart is dat Kunst deze visie niet meeneemt in zijn doctoraalscriptie, hij houdt toch de standaard vertaling van 'kaken' aan. Toch past de vertaling 'schouderbot' ook wel in de naam 黑頤 die we in bronsinscripties aantreffen. Het zou dan de naam van een sjamaan kunnen zijn die zich bezig hield met divinatie d.m.v. schouderbladen. Speculaties, speculaties.....

Zelf heb ik het idee dat met 頤 een staat, een gebied of een land wordt bedoeld. 頤 was een naam, dat weten we nu, en namen waren vroeger verbonden aan clans, die weer gebonden waren aan een bepaald gebied. Dit ga ik nog verder uitzoeken, en kijken of dat past in de context van de zinnen waar 頤 in voorkomt. Tot de volgende keer dus.

Een lezer reageerde op mijn recensie van Het I Tjing Antwoordenboek, en dan met name op de zinnen "Wie mij kent weet dat ik zelden weg ben van I Tjing-interpretaties. Ik zie liever dat de gebruiker werkt met een vertaling, zodat de oorspronkelijke beeldtaal zo goed als mogelijk bewaard blijft en de getoonde tekst dicht bij het Chinese origineel ligt. Interpretaties zijn voor luiaards. Als je niet de moeite neemt om de I Tjing in zijn oorspronkelijke vorm te begrijpen, dan is het boek niet voor jou weggelegd". Hij vond dat ik als een pastoor van vroeger van de kansel zat te prediken dat "de oorspronkelijke vertaling van de I Tjing het dichtst bij 'de waarheid' ligt", terwijl iedere taal in zijn opvatting "een interpretatie [van de werkelijkheid] is".

Eigenlijk heeft het geen zin om met mij in discussie te gaan over I Tjing-interpretaties en het vertalen van de I Tjing. Ik heb daar mijn opvattingen over en die zijn niet over één nacht ijs ontstaan, daar is iets meer dan twintig jaar aan vooraf gegaan. Ik weet wat ik vind en ben daar heel stellig in. Ik breng het dan vaak ook heel stellig, maar dat is in ieder geval lekker duidelijk.

Om volgende discussies over dit onderwerp dan maar voor te zijn (dit is niet de eerste keer dat iemand mij er over aanspreekt) volgt hier een gedeelte van mijn antwoord aan de lezer. Ik hoop dat dat mijn standpunt verduidelijkt. Ik heb ook geen zin er nog meer woorden aan te wijden, dit moet voldoende zijn.

Ik vertik het om de I Tjing te behandelen als een verheven, mysterieus boek waarvan de intentie en essentie niet te vatten zou zijn in taal. De I Tjing, daar kom ik nu steeds meer achter, heeft nadrukkelijk zijn achtergrond in de Shang/Zhou-cultuur. Wil je de I Tjing begrijpen zoals -ie mogelijkerwijs bedoeld was ten tijde van zijn ontstaan, dan kan je deze achtergrond niet negeren of ontkennen. Het oorspronkelijke taalgebruik van de I Tjing is heel concreet en praktisch, en verhoudingsgewijs is er weinig metafoor in te vinden. De meeste zinnen in de Yi hebben hun oorsprong in concrete zaken. Een goed voorbeeld hiervan is het karakter 'yi' in het Oordeel van hexagram 55. Dit wordt doorgaans vertaald als 'passend', waardoor de vertaling (bij Wilhelm) wordt 'wees als de zon op het middaguur'. Maar 'yi' was in de Shang/Zhou-tijd een bepaald soort offerritueel. Als je dan weet dat feng, de naam van hexagram 55, de naam van de Zhou-hoofdstad was, dan wordt 55 al veel concreter, en logischer dan -ie bij andere vertalingen was. Dit gaat verder dan 'normen & waarden', dit gaat over de gehele Chinese cultuur die op dat moment gold. De I Tjing is een boek, een boek met auteur(s), die een intentie, een bedoeling hadden. Ze schreven niet zomaar wat, en wát ze schreven is verbonden met het China van ong. 1000 v. Chr. Als je vanuit die opvatting de I Tjing probeert te vertalen, pas dán heb je een goede basis die de I Tjing tot zijn recht laat komen. In twintig eeuwen tijd is er van de I Tjing, soms bewust, meestal onbewust, een boek gemaakt wat ver afstaat van zijn oorsprong. Interpretaties maken dat alleen nog maar erger omdat ze de oorspronkelijke beeldtaal volledig schrappen. Er is nauwelijks iets Chinees te vinden in de meeste interpretaties. En ik kan me niet voorstellen dat iemand die met de I Tjing wil werken daar genoegen mee neemt.

Het is zó makkelijk om de I Tjing als een zweverig boek te behandelen waar je alle kanten mee op kan interpreteren. Natuurlijk is dat een voordeel bij het gebruik van het boek als orakel, maar het is iets wat je in mijn opvatting beslist niet moet doen als je het boek gaat vertalen. Het is zó makkelijk om maar te zeggen 'dit karakter kan dit betekenen, of dit, of dit, of dit' zonder de anachronismen er uit te filteren en de keus maar aan de onervaren lezer over te laten. Het is zó makkelijk om de tekst maar te versimpelen, alsof je daarmee iets krijgt wat óf beter te begrijpen, óf beter te gebruiken zou zijn. Interpretaties staan verder af van de Chinese tekst dan een vertaling. Waarom dan werken met een interpretatie? Dan hou je jezelf toch voor de gek? Natuurlijk weet ik dat vertalen óók interpreteren is, maar een goede vertaler motiveert zijn keuzes, onderbouwt die en maakt ze aannemelijk. Dat is iets wat ik bij een interpretatie nog nooit heb gezien. Daarbij, wie de moeite neemt om de Chinese beeldtaal van de I Tjing te doorgronden, die heeft geen interpretatie nodig. Wie die moeite niet neemt, tsja, die vind ik lui, want die neemt uitsluitend genoegen met wat een ander hem voorkauwt.

Wie (vertalingen van) Chinese teksten leest moet kritisch zijn. Neem Cleary's vertaling van Liu I-ming's I Tjing. Cleary heeft verzuimd zijn vertaling toe te lichten, en heeft essentiële karakters en samenstellingen daarvan eenzijdig vertaald. Waar hij spreekt over 'positive energy' staat eigenlijk yang, om maar wat te noemen. Yang omvat véél meer dan 'positive energy', en als je dat mist gaat de oorspronkelijke alchemistisch-daoïstische bedoeling compleet langs je heen. Ook andere termen als jing en qi gaat Cleary niet op in. Het boek blijft leuk om te lezen, maar niemand die uit de Engelse vertaling zal begrijpen wat Liu nu eigenlijk bedoelde. Moet je je voorstellen wat er zou gebeuren als iemand Cleary's tekst dan ook nog eens zou gaan interpreteren.....ik moet er niet aan denken. Maar dat is wél wat er met de I Tjing gebeurt. Nagenoeg elke interpretatie is gebaseerd op (een) andere vertaling(en). Vertalen is interpreteren, dus wordt zo'n interpretatie een interpretatie ván een interpretatie. Dat gaat lijken op dat spelletje waarbij je in een kring zit, één iemand fluistert wat in het oor van de persoon naast hem, die fluistert het weer door naar de volgende.....

Ik beschouw de I Tjing als het om vertalen gaat, als ieder ander oud Chinees boek. Dat lijkt makkelijk, maar als het om vertalen gaat - want daar hebben we het hier over - is het dat beslist niet. Kijk maar naar het kleine aantal boeken wat de I Tjing als een gewoon boek behandelt en niet als een orakel. Daar zijn er maar heel weinig van, en dat komt volgens mij voornamelijk doordat je, als je de I Tjing niet als orakel gaat beschouwen of er een ander label op plakt, je nauwelijks meer een richting hebt voor het vertalen. Dat is een onzekere grond om op te bouwen, en daarom doen maar weinigen (o.a. Shaughnessy) dat. Zeg je 'de I Tjing is een orakel' , dan klinkt dat besluit door in je vertaling. Ik zeg (of probeer te zeggen) 'de I Tjing is een gewoon boek' zonder er een label op te plakken, waarmee ik hoop een vertaling te krijgen die reëler is dan wat ik tot nu toe heb gezien. Natuurlijk is 'gewoon boek' ook een label, maar dan in ieder geval wel eentje die meer mogelijkheden openlaat dan een ander label.

Zou ik dat niet doen, dan zou mijn objectiviteit zodanig in het geding zijn dat elke poging om het boek naar zijn oorsprong te vertalen gedoemd is te mislukken. Opmerkingen als "Iedere vorm van taal is een interpretatie [van de werkelijkheid] ", "Iedere vorm van taal is ‘bezet’ met normen en waarden", "Taal is altijd achteraf interpretatie" komen op mij over als excuses om met de I Tjing maar te mogen doen wat je wil. Dat verdient het boek in mijn opzicht niet.