De merrie en het Hemelse Vierspan

Wij kennen hier in het Westen 烏恩溥 Wu En-pu niet, maar in China's I Tjingwereldje is het een bekende naam. Zijn specialiteit is het 'ontdekken' van astronomische verschijnselen in de I Tjing, zo is hexagram 22 bij hem bijvoorbeeld een komeet. In het enige boekje wat ik van hem heb, 周易 - 古代中國的世界圖式 ('Zhouyi - Oud-China's ontwerp van de wereld'), laat hij hier flink wat van zien. Ik slik het allemaal niet zo, veel van zijn redeneringen vind ik vergezocht. Het gaat bij Wu een beetje de kant op van 'ik wíl het vinden dus zál ik het vinden'. Maar het is wel goed om van zijn ideeën op de hoogte te zijn, ookal hoef je het er niet mee eens te zijn.

Laat ik als voorbeeld eens de merrie uit hexagram 2 nemen. Omdat het woord voor merrie, pinma 牝馬 uit twee karakters bestaat, 'vrouwelijk' en 'paard', en dit belangrijk is voor wat nu volgt, spreek ik straks telkens over 'vrouwtjespaard', hoe knullig dat misschien ook klinkt. Wu zegt over pinma 牝馬 (p. 52 van het eerdergenoemde boek):

牝馬當指天駟，即房星.
'Vrouwtjespaard' is een verwijzing naar Tianma, 'Het Hemelse Vierspan'; Tianma is het sterrenbeeld Fang 房.

Dit ene zinnetje vereist direct al een korte toelichting, anders is het navolgende niet meer te snappen. Fang is een Chinees sterrenbeeld, het ligt in het Westerse sterrenbeeld Schorpioen, en het is de naamgever van de vierde xiu 宿, het vierde maanhuis. Het vormt onderdeel van de constellatie qinglong 青龍 of canglong 蒼龍, de Groene Draak.

《爾雅》:"天駟，房也", 郭璞 (276-324) 注: "龍為天馬，故房四星，謂之天駟."
De Erya zegt: "Tianma 天駟 is Fang 房"; Guo Pu (276-324) licht toe: "De draak is het Hemelse paard; omdat het sterrenbeeld Fang vier sterren heeft wordt het 'Het Hemelse Vierspan' genoemd."

房星共四星，屬東方蒼龍七宿的第四宿，為龍腹。
Het sterrenbeeld Fang bestaat uit vier sterren en is het vierde maanhuis in het Oostelijke sterrenbeeld Groene Draak, welke 7 Maanhuizen beslaat; Fang staat voor de buik (of de maag) van de draak.

天駟或房星何以稱為 "牝馬" ? 《石氏星經》: "房南二星間為陽環，其南曰太陽道;北二星間為陰環，其北為太陰道." 原來房四星是太陽道和太陰道的分界線，天駟而稱 "牝馬", 正是分陰、分陽的標記。
Waarom is Het Hemelse Vierspan, oftewel het sterrenbeeld Fang, 'het vrouwtjespaard'? De Shi Shi Xing Jing ('De Sterrengids van meneer Shi', geschreven door Shi Shen 石申, ong. 300 v.Chr. HM) zegt: "De ruimte die door de zuidelijke twee sterren van Fang wordt gevormd is de yangcirkel, dit zuiden wordt 'De Weg van Groot Yang' genoemd; de ruimte die door de noordelijke 2 sterren wordt gevormd is de yincirkel, dit noorden wordt 'De Weg van Groot Yin' genoemd." Van oorsprong worden de vier sterren van het sterrenbeeld Fang gezien als de grens tussen De Weg van Groot Yang en De Weg van Groot Yin, Het Hemelse Vierspan wordt daarom 'het vrouwtjespaard' genoemd, omdat het de markering is tussen de yin- en yang-kanten.

Wu bedoelt het volgende: het woord voor merrie, dus een vrouwtjespaard, is pinma 牝馬. Pin 牝 is 'vrouwelijk', dat betekent het gewoon. Maar ma 馬 is 'paard', en een paard is yang 陽, mannelijk. In de Shuogua 說卦 lezen we ook "乾為馬": "Qian (yang) staat voor 'paard' ". Met pinma 牝馬 hebben we dus vrouwelijk én mannelijk te pakken, en daardoor kan het prima dienen als een andere benaming voor Het Hemelse Vierspan, een sterrenbeeld wat al van oudsher als scheiding tussen yin en yang werd gezien. Overigens kunnen taiyangdao 太陽道, 'De Weg van Groot Yang', en taiyindao 太陰道, 'De Weg van Groot Yin' ook vertaald worden als respectievelijk 'de zonneweg' en 'de maanweg'. Maar het is mij niet duidelijk of dat hier wordt bedoeld, dus heb ik het maar letterlijk vertaald.

Vergezocht? Jij mag het zeggen. Het uitpluizen van dit stuk heeft voor mij echter weer wat geleerd over de Chinese astronomie en astrologie. Of het écht met de I Tjing te maken heeft is niet altijd belangrijk. Bijzaken kunnen veel bijdragen aan de studie van de hoofdzaken.