De verre plaats (1)

In the Yi komen we vaak het karakter you 攸 tegen, om precies te zijn 32 keer (2-0, 3-0, 4-3, 14-2, 19-3, 22-0, 23-0, 24-0, 25-0, 25-2, 25-6, 26-3, 27-3, 28-0, 32-0, 32-1, 33-1, 34-6, 36-1, 37-2, 40-0, 41-0, 41-6, 42-0, 43-0, 44-1, 45-0, 45-3, 54-0, 54-6, 57-0, 64-6). Meestal wordt het vertaald met 'plaats', of geïnterpreteerd als 'doel', 'iets doen' of een andere vage term. Dat heeft me altijd gestoord in de meeste vertalingen: er wordt iets mysterieus geheimzinnigs van dat you 攸 gemaakt. Wilhelm zegt bijvoorbeeld "Het is bevorderlijk een plaats te hebben waar men heen kan gaan". Wát voor plaats? Me dunkt dat hier toch wat zinnigers van te maken moet zijn.

Het karakter you 攸 komen we al tegen op de orakelbotten uit de Shang-dynastie (ca. 1750 - 1122 v. Chr.). Daar refereert het zoals we het nu zien voornamelijk aan een specifieke plaats, een stad, dorp of gebied wat toen bestond (Jiaguwen Zidian 甲骨文字典, p. 336). Volgens mijn historische atlas zou het een gebied zijn geweest in de huidige regio van de Fei Huang rivier, in het noorden van de provincie Jiangsu. Nu zijn historische atlassen als het om de Shang-dynastie gaat niet altijd betrouwbaar, er is nu eenmaal geen materiaal voorhanden wat zegt 'deze plaats lag daar', en dat maakt het invullen van de Shang-landkaart grotendeels giswerk.

Op de bronsinscripties uit de Zhou-dynastie (ca. 1122 - 221 v. Chr.) komen we het karakter ook veelvuldig tegen, in voornamelijk twee betekenissen. De ene betekenis lijkt voor ons niet interessant te zijn, omdat het dan telkens wordt gebruikt in combinatie met le 勒. Het duidt daarmee op de bronzen ring die de teugels van paarden bijeenhield, maar deze betekenis gaat alleen op bij deze specifieke combinatie van karakters, en die treffen we niet aan in de I Tjing. De betekenis die voor ons het meest interessant is, is die van 'lang (geleden)', of 'ver (in afstand)'. Op bronsinscripties is het karakter vaak synoniem met xiu 修 of you 悠, en wie goed kijkt ziet ook overeenkomsten tussen de karakters. Dat is niet zo vreemd, het was vrij gebruikelijk om aan karakters die in de loop der tijd meerdere betekenissen kregen, waardoor het niet duidelijk was wat nu bedoeld werd, een extra component toe te voegen die de bedoelde betekenis uitlichtte. Op de Zhongshan Wang Ding 中山王鼎 driepoot uit de Zhanguo-periode (481 - 221 v. Chr.), welke gevonden is in 1977, komen we het karakter in de betekenis van 'ver' tegen. Daarnaast kennen we teksten waar het karakter you 悠 in de betekenis van 'ver' wordt geschreven als you 攸 (Jinwen Da Zidian 金文大字典 p. 430).

Ik vermoed dat er een verband is tussen de Shangbetekenis van you 攸 en de Zhoubetekenis van you 攸. In de Shangtijd was het een specifieke plaats, die wel op redelijke afstand van de (laatste) hoofdstad lag (zie landkaart, nummer 1 is de laatste Shang-hoofdstad), maar niet onnoemelijk ver (zo'n 300 kilometer). De Zhou-hoofdstad lag echter aanmerkelijk verder naar het westen (nummer 2), en veel verder van het gebied You 攸 af, al snel zo'n 700 kilometer - aannemende dat de historische atlas de ligging bij het juiste eind heeft. Het zou maar zo kunnen dat you 攸 in de Zhou-tijd niet zozeer meer refereerde aan de locatie You, maar algemener werd gebruikt in de betekenis van 'ver weg'. De I Tjing wordt geacht te zijn geschreven in de Zhou-tijd, en ook in de I Tjing zou you 攸 misschien 'ver' kunnen betekenen. Laten we eens zien wat dat oplevert.

In Het Oordeel van hexagram 2 lezen we: 君子有攸往. Wilhelm zegt "Heeft de edele iets te ondernemen...", Huang zegt, "Superieur mens kan ergens naar toe", Boering zegt "De leerling kan iets ondernemen". Als we you 攸 echter vertalen als 'ver', dan kunnen we er (in een ietwat letterlijke vertaling) van maken: "De Junzi heeft ver te gaan", waarbij je you 有 een beetje dwingend kan zien, als 'moeten' of 'verstandig, goed om'. You 攸 lijkt hier te duiden op de gebieden ver van de hoofdstad, de buitengebieden aan de rand van het door de Zhou beheerste gebied. Dit idee lijkt bevestigd te worden in Het Oordeel van hexagram 3, waar staat 勿用有攸往. 利建侯: "niet verre reizen toepassen/gebruiken, gunstig(er) is het leenheren aan te stellen". In dit geval lijkt het voor de koning beter te zijn om de verre gebieden over te laten aan helpers die het werk voor hem doen. In een volgend stuk zal ik wat verder ingaan op de betekenis van you you wang 有攸往, waarbij we zullen zien dat you 攸 in de betekenis van 'ver' het ook niet gek doet op andere plekken in de I Tjing.