Het dilemma van de bewegende lijnen

1. Any hexagram may have all unchanging lines. In that case we prognosticate on the basis of the original hexagram's Tuan statement², taking the inner trigram as zhen³ [the question, or present situation] and the outer trigram as hui³ [the prognostication].

2. When only one line changes, we take the statement of the original hexagram's changing line as the prognostication.

3. When two lines change, we take the statements of the two changing lines of the original hexagram as the prognostication, but we take the upper line [of the two] as ruler.

4. When three lines change, the prognostication is the Tuan statement of the original hexagram and the resulting hexagram, and we use the original hexagram as zhen and the resulting hexagram as hui. In the first ten hexagrams [of this sort] we make zhen the ruler; in the latter ten hexagrams we make hui the ruler.³

5. When four lines change, we use the two unchanging lines in the resulting hexagram as the prognostication. But we take the lower line as ruler.

6. When five lines change, we use the unchanging line of the resulting hexagram as the prognostication.

7. When six lines change, in the cases of Qian⁴ and Kun⁵, the prognostications of both are used. For other hexagrams, the prognostication is the Tuan statementof the resulting hexagram.
   

Uitleg

Regels 1 en 4: over zhen 貞 en hui 悔
Als ik Bent Nielsen goed begrijp zijn de termen zhen en hui als namen voor tri- en hexagrammen voor het eerst gebruikt door Zhu Xi.⁶

• Zhen wordt door Adler uitgelegd als 'the question, or present situation'. Of Zhu Xi dat zo bedoeld heeft is niet duidelijk, hij vermeldt niet zijn opvattingen over zhen en hoe we dit moeten interpreteren. De meeste (Chinese) boeken vermelden zhen als andere naam voor het onderste trigram, en hui als bovenste trigram (zoals bij punt 1). Ook wordt het gegooide hexagram wel zhen genoemd, en het vervolghexagram (als je de bewegende lijnen laat omslaan) hui (zoals bij punt 4). Zelf ben ik geneigd zhen te bekijken vanuit de Neo-Confucianistische betekenis 'loyaliteit, betrouwbaarheid'.

• Hui wordt door Adler uitgelegd als 'the prognostication', maar ook over dit woord geeft Zhu Xi geen informatie. Hui betekent normaliter 'spijt, berouw', en ik zie geen reden dat hier te veranderen.
  

Met deze kanttekeningen in het achterhoofd wordt zhen eerder zoiets als 'goed, gunstig om te doen', terwijl hui dan wordt 'niet goed om te doen, vermijden'. Maar dat zou dan alleen opgaan voor een hexagram zónder bewegende lijnen, of met drie bewegende lijnen.

Regel 4: over de 'ten hexagrams'
Zhu Xi zegt: “In the first ten hexagrams [of this sort] we make zhen the ruler; in the latter ten hexagrams we make hui the ruler.” Dit slaat op tabellen die aan het eind van zijn boek staan (zie deze pdf). Hij zegt hierover:

“We take te changes [combinations] of the sixty-four hexagrams and arrange them into thirty-two charts. To obtain the first [32] hexagrams we go from beginning to end and from top to bottom.⁷ To obtain the last [32] hexagrams we go from the end to the beginning and from bottom to top.⁸ The changes in the hexagrams up through the 32^nd use the lines of the original hexagram as prognostication. The changes of the hexagrams after the 32^nd use the lines of the changed hexagram as prognostication.”⁹

Dit laatste komt overeen met zijn eerder genoemde regels: de hexagrammen in de eerste (=rechter) helft van de pagina verschillen 1 tot 3 lijnen met het beginhexagram en dus gelden regels 1-4, terwijl de hexagrammen in de tweede (=linker) helft van de pagina 3 tot 6 lijnen verschillen en dus gelden regels 4-7. Maar in de eerste tien hexagrammen met drie bewegende lijnen (dus die op de rechter pagina) is zhen, het gegooide hexagram, the leider; bij de laatste tien hexagrammen (dus die op de linker pagina) is hui, het eindhexagram de leider. 'Leider', zhu 主 betekent dat dit hexagram bepalend is bij de raadpleging.

Over regels 5 en 6
Denk er goed aan dat het hier om de niet-bewegende lijnen in het eind-hexagram gaat, dus het hexagram wat je krijgt als je alle bewegende lijnen hebt laten omslaan.

Conclusie
De regels zoals die in boeken als Huang¹⁰, Boering¹¹ e.a. worden genoemd lijken vereenvoudigingen te zijn van de regels van Zhu Xi. De oorspronkelijke regels zijn mede door de toevoeging van de tabellen complexer, en de termen zhen en hui lijken er op te wijzen dat het eindhexagram niet zozeer hoeft te worden gezien als een trend c.q. toekomstvoorspelling, maar eerder als een waarschuwing. Hierbij kan overigens opgemerkt worden dat het eindhexagram bij de oudste toepassing van de Yijing niet werd gebruikt, er werd alleen gekeken naar het eerste hexagram en de bewegende lijnen daarin.¹²

Noten